کووید – ۱۹، کلیه و قلب را نیز درگیر می‌کند و به همین علت صحبت‌هایی پیرامون چند سیستمی بودن این بیماری مطرح است ویروس کرونا می‌تواند به مغز و دستگاه عصبی انسان آسیب‌های جدی وارد کند، از جمله سکته مغزی، فلج‌ و از بین رفتن حافظه، که معمولا خیلی دیر تشخیص داده می‌شود. کووید – ۱۹ در مقایسه با سایر بیماری‌های ویروسی مانند آنفلانزا  تفاوت‌های بزرگی دارد. مثلاً آنفلوانزا تنها علائم تنفسی ایجاد می‌کند و تنها علامت غیر تنفسی آن، تب است. گیرنده‌های سلول ACE2 راه اصلی ورود به سلول‌های گوناگون در بدن می‌باشند. گیرنده‌ی ACE2، در خیلی از جاهای بدن وجود دارد در برخی از نورون‌هایمان نیز گیرنده‌های ACE2 داریم و کووید – ۱۹ از طریق همین گیرنده‌ها و استفاده از پروتئین آن‌ها بر مغز اثر می‌گذارد. مشکلات عصب شناختی متعددی نظیر رعشه، حمله صرعی و ضعف هوشیاری، از دست دادن حس بویایی ، سکته مغزی ناشی از حالت شدید بیماری کرونا نیز مشاهده شده، اما یک تحقیق در آلمان نشان می‌دهد ویروس کرونا طی سازوکاری که هنوز ابعاد آن ناشناخته است بدن انسان را فریب می‌دهد تا خود به سلول‌های مغز حمله کند. ویروس کرونا می تواند یک ویروس عصبی باشد و می تواند به سیستم عصبی مرکزی حمله کرده و آن را آلوده کند ، مانند برخی از ویروس های دیگر همچون ویروس زیکا.

محققان علائم این حمله را دیده اند، اما اثری از ویروس کرونا در مایع مغزی جاری در مغز و نخاع نیافته اند. بر این اساس به نظر می‌رسد سیستم ایمنی بدن بیمار مبتلا به کرونا یک سری پادتن‌های خودکار تولید می‌کند که به اشتباه بافت‌ها و اندام‌های خود فرد را هدف حمله قرار می‌دهند. هر ۱۱ بیمار دخیل در این بررسی دارای پادتن‌های خودکار قوی بودند که مغز آن‌ها را هدف قرار می‌داد، اما این پادتن‌ها به طور معمول در مایع مغزی-نخاعی افراد سالم وجود ندارند.

آنها به دنبال آن هستند که چگونه ویروس کرونا موجب ساخته شدن این پادتن‌های خودکار در بدن بیمار می‌شود. آن‌ها همچنین می‌خواهند ببینند آیا این پادتن‌ها به اعضای دیگری غیر از مغز حمله می‌کند یا خیر. حدود یک میلیون بیمار مبتلا به کرونا در جهان تا کنون از مشکلات عصب شناختی شکایت کرده اند.

هنوز مشخص نیست که آیا ویروس کرونا به صورت عمودی از مادر به جنین منتقل می شود یا خیر ، اگر اینگونه باشد این امر می تواند باعث اختلال در توسعه سیستم عصبی جنینی شود.

برای تحقیقات از ارگانوئیدهای سه بعدی مغز استفاده و برای بررسی ویروس کرونا به عنوان یک ویروس عصبی ، یک مدل انسانی آزمایشگاهی که می تواند تأثیرات عصبی را از نزدیک منعکس کند ، مورد نیاز است. در همین راستا ، از ارگانوئیدهای سه بعدی مغز که اخیراً ساخته شده اند و بسیار شبیه به مجموعه پیچیده و گسترده انواع سلولهای سیستم عصبی مرکزی انسان میباشند ، استفاده می شود.

با استفاده از سرم گرفته شده از بیمارانی که از بیماری کرونا بهبود یافته بودند ، نشان داد که ویروس کرونا طی دو روز پس از تزریق به ارگانوئیدها وارد شد.ویروس ترجیحا سلولهای عصبی قشر مغز را هدف قرار داد و مطالعات تصویربرداری نشان می دهند این عمل با حذف پروتئین های تائو مغز ، هایپرفسفوریلاسیون این پروتئین ها و مرگ سلولهای عصبی همراه بود.

در نورونهای قشر مغز ، ویروس کرونا بطور اختصاصی فسفریلاسیون تائو در آمینواسید ترئونین-۲۳۱ (T231) را هدف قرار می دهد. تشخیص فسفوریلاسیون اولیه تائو در T231 در سلولهای عصبی دارای ویروس کرونا قابل توجه است زیرا می تواند باعث ایجاد آبشاری با اثرات بیشتر شود که سرانجام می تواند بیماریهای شبه عصبی را ایجاد کند. مغز جنین کمتر تحت تاثیر ویروس کرونا قرار می گیرد. برخلاف ویروس زیکا (ZIKV) ، ویروس کرونا سلولهای پیشساز عصبی را در ارگانوئیدهای مغز هدف قرار نمیدهد.

این یافته که ویروس کرونا ترجیحا نورونهای قشر مغز را هدف قرار می دهد ، نه سلولهای در حال تکثیر پیشساز عصبی ، ممکن است نشان دهد که توسعه مغز جنین به طور بالقوه کمتر تحت تاثیر اثرات سمی ویروس کرونا قرار می گیرد یا عاری از هر گونه تاثیری است.

این ویروس در واقع برخلاف ویروس زیکا عمل میکند ، ویروس زیکا یک ویروس عصبی است که مستقیماً سلولهای پیشساز عصبی را آلوده کرده و باعث تمایز زودرس این سلولها به سلولهای عصبی می شود که این امر باعث بیماری میکروسفالی مادرزادی می شود. خوشبختانه ارگانوئیدهای مغز می توانند به دانشمندان کمک کنند تا برای آینده آماده شوند

محققان می گویند مطالعات آنها اهمیت ارگانوئیدهای سه بعدی مغز را به عنوان مدلهای آزمایشی برای بررسی اثرات پاتولوژیک کووید ۱۹ بر سیستم عصبی مرکزی نشان می دهد.

تاثیر ویروس کرونا بر سیستم اعصاب

در نه نفر از ۴۳ بیمار مبتلا به کووید۱۹ «آنسفالومیلیتیت حاد دمیلینه کننده»(ADEM) را تشخیص دادند. این بیماری التهابی منجر به تخریب دژنراتیو سیستم عصبی مرکزی می‌شود که بر غلاف میلین (پوسته اطراف فیبرهای عصبی) اعصاب مغز و نخاع تأثیر می‌گذارد و یک بیماری جدی سیستم عصبی با آسیب منتشرشده به مغز و نخاع به شمار می‌رود.

عواقب این آسیب‌ها

از میان بیمارانی که مورد آزمایش قرار گرفته‌اند، ۱۲ نفر از التهاب سیستم عصبی مرکزی، ۱۰ نفر از آنسفالوپاتی موقتی (نوعی بیماری مغزی) با هذیان یا روان‌پریشی، هشت مورد از سکته مغزی و هشت مورد دیگر نیز از مشکلات عصبی محیطی رنج می بردند ، که بیشتر آنها با تشخیص سندرم گیلین باره (Guillain-Barré-Syndrom) است. سندرم گیلین باره اختلالی است که باعث حمله سیستم ایمنی بدن به اعصاب می‌شود که نتیجه آن فلج و در پنج درصد موارد کشنده است. یک زن ۵۹ ساله مبتلا به کووید۱۹ بر اثر این عارضه درگذشته است.

جدی گرفتن علائم

کرونا در بسیاری از بیماران آسیب‌های جسمی و مغزی درازمدت می‌زند. آنها حتی مدت طولانی پس از بهبودی به سختی نفس می‌کشند و خسته‌اند. سایر افرادی که بهبود یافته‌اند از بی‌حسی، ضعف و کاهش حافظه رنج می‌برند.

از نظر بیولوژیکی ، ADEM شباهت‌هایی با  بیماری مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) دارد، اما شدیدتر است و معمولاً فقط یک بار اتفاق می‌افتد. برخی از بیماران برای مدتی طولانی از این عوارض رنج می‌برند و برخی به خوبی بهبود پیدا می‌کنند.

طیف کامل همه بیماری‌های مغزی و تأثیرات دیررس ناشی از ویروس سارس کووید  SARS-CoV-2هنوز ثبت یا روشن نشده است، زیرا وضع بسیاری از بیماران در بیمارستان‌ها وخیم‌تر از آن است که بتوان از آنها اسکن مغزی گرفت یا آزمایش‌های دیگری روی آنها کرد.

علائمی تاثیر کووید ۱۹ بر مغز

از دست دادن حس بویایی، اولین علامت ویروس کرونا بود که پزشکان در تمام دنیا آن را متوجه شدند. آن‌ها این علامت را به تاثیرات عصبی ویروس جدید کرونا مربوط دانستند. پزشکان می‌گویند از دست دادن حس بویایی به دلیل اختلالاتی در سلول‌های عصبی روی می‌دهد که به سیستم بویایی تعلق دارند.

مواردی از افرادی که دچار ویروس کرونا شده بودند، دچار میوزیت (التهاب عضله)، سندرم گیلن باره و مننژیت نیز بوده‌اند. همه‌ی این بیماری‌ها به سیستم عصبی مرکزی مربوط هستند.

یک خطر مهم در تأثیرات کووید – ۱۹ بر مغز، به عروق مغز مرتبط است. علاوه بر گرایش احتمالی کووید – ۱۹ به نورون‌ها، پوشش درونی عروق مغز نیز ممکن است آسیب ببینند. در بدترین حالت، این اتفاق می‌تواند منجر به خونریزی و سکته مغزی شود.

بر اساس پرسش از ۲۲۰ بیمار کووید-۱۹ نشان می‌دهد که در تقریبا ۴۰ درصد از این افراد از دست رفتن حس بویایی و چشایی نخستین یا تنها علامت بیماری بوده است. در برخی از این بیماران بازگشت حس بویایی روندی آهسته داشته است و احتمال می‌رود در برخی از آنها حس بویایی هیچگاه به حد پیش از بیماری بازنگردد.

از دست رفتن حس بویایی می‌تواند هم بر کیفیت زندگی اثر بگذارد و هم فرد را مثلا به علت ناتوانی در تشخیص بوی دود در آتش‌سوزی با خطراتی روبرو کند.

در حال حاضر گزینه‌های درمانی چندانی برای بهبود این اختلال بویایی در دست نیست. اما برخی از شواهد از تاثیربخش بودن «آموزش بویایی» حمایت می‌کنند که در واقع نوعی بازتوانی است. فرد در این شیوه درمانی هر روز مدتی را صرف بو کردن اسانس‌ها یا سایر رایحه‌ها می‌کند و تلاش می‌کنند دوباره تشخیص بوها را بیاموزد.

دو آسیب مغزی ویروس کرونا

ویروس کرونا از دو مسیر بر مغز اثر می‌گذارد. یکی از این مسیرها، مستقیم‌تر بوده و بر اساس فرضیه‌ی عفونت سلول‌های عصبی بوسیله این ویروس است. راه دیگر نیز غیرمستقیم بوده و به دلیل نارسایی‌های سایر اندام‌های حیاتی، وقتی بیمار در شوک شدید در بخش مراقبت‌های ویژه است، روی می‌دهد. راه مستقیم هنوز کاملاً ثابت شده نیست. اما ظاهرا کووید – ۱۹ می‌تواند از طریق گیرنده‌ی ACE2 به همان طریقی وارد سلول‌های عصبی شود که وارد ریه‌ها و کلیه‌ها می‌شود.

مسیر غیر مستقیم آسیب مغزی به  علت پیشرفت بیماری در بدن رخ می‌دهد. اول از همه، ما مشکلات تنفسی را داریم، سپس ذات‌الریه، نارسایی یک سری از اندام‌ها، کاهش جریان خون به سمت مغز، و متعاقباً مرگ سلول‌های عصبی که اکسیژن کافی دریافت نمی‌کنند.

تهیه و تنظیم: 

نشاط خسروی – میکروبیولوژیست

منبع:

https://theconversation.com